Câu chuyện đá của các nghệ nhân công ty cp xnk đá mỹ nghệ ninh bình

Theo dòng Ngô Giang tôi về làng đá. Dòng sông như sợi chỉ giấu mình quanh co dọc bờ bãi. Bóng núi thân quen như giang tay ôm tôi vào lòng đón người trở lại. Con sông trôi giữa bạt ngàn núi non với tôi ăm ắp kỷ niệm. Triệu năm rồi đá núi mòn đi bao nhiêu mà tình đá còn đầy mãi. Tự trong sâu thẳm những dãy đá vôi trầm mặc kia thiên nhiên ưu đãi cho Ninh Bình biết bao danh lam, thắng cảnh: Tam Cốc - Bích Ðộng, Vân Long, Vân Trình, Ðịch Lộng, rừng nguyên sinh Cúc Phương, quần thể hang động Tràng An, Cố đô Hoa Lư, hệ thống phòng tuyến Tam Ðiệp - Biện Sơn... và nhiều hang động bí ẩn nằm sâu trong những dãy núi đá vôi đang đợi ngày đánh thức.

Ninh Bình là một trong ba vùng đất có nghề chế tác đá tiêu biểu của cả nước. Ðến đây không những  chiêm ngưỡng cảnh quan hùng vĩ của thiên nhiên mà còn được thấy vẻ đẹp mộc mạc của sản phẩm từ đá núi do bàn tay tài hoa của những nghệ nhân Ninh Bình tạo dựng. Ngược dòng lịch sử về thế kỷ thứ 10, Ninh Bình đã có Kinh đô Hoa Lư được mệnh danh là "kinh đô đá" với những tường thành, các công trình kiến trúc đá nổi tiếng. Ai một lần đến đây chắc hẳn không quên tấm Long Sàng (sập rồng) bằng đá đặt trước đền vua Ðinh Tiên Hoàng ở trung tâm Cố đô Hoa Lư được trang trí hết sức độc đáo. Những sản phẩm ở động Thiên Tôn nằm trong quần thể Kinh đô Hoa Lư xưa như rồng đá, đèn thờ, bệ đá... cũng được chạm khắc tinh vi có cách ta từ ngàn năm về trước. Ðền Thái vi thờ các vua Trần nằm trong khu Tam Cốc - Bích Ðộng được xây dựng với nhiều chi tiết đá hết sức tinh xảo... Làng nghề chế tác đá nổi tiếng của Ninh Bình nằm gọn trong địa phận xã Ninh Vân, huyện Hoa Lư. Số lao động hiện nay không nhiều, chừng trên dưới ba trăm nhưng hầu hết tập trung ở hai làng Xuân Vũ và làng Hệ.

Là một người con của làng đá, chăn trở về nghề của ông cha, những nghệ nhân của Công ty CP XNK đá mỹ nghệ Ninh Bình luôn đưa ra những sản phẩm mang thương hiệu độc quyền đem tới tay quý khách hàng những mẫu mã, sản phẩm về điêu khắc đá mỹ nghệ như Lư hương đá, Cột trụ đá, bàn ghế đá, các tượng phật đá, tất cả các sản phẩm đều được chạm khắc những đường nét tính ảo nhờ những bàn tay nghệ nhân của công ty. Được biết nghề đá truyền thống Ninh Vân được lưu truyền từ đời này sang đời khác đã từ rất lâu. Tình cờ được nghe câu chuyện của một nghệ nhân của Công ty CP XNK đá mỹ nghệ Ninh Bình, người con của làng nghề chế tác đá kể câu chuyện về thế giới của đá với bao nhiêu những buồn vui, chìm nổi. Lớn lên theo bước thăng trầm của làng đá, tình yêu với đá như máu thịt mình. Có lúc đứng thẫn thờ trước ngọn Vọng Phu ngân ngấn lệ; khi thì đứng lặng trước núi Hòm Sách như muốn lật mở từng trang vào buổi bình minh; lúc lại chắp tay thành kính trước núi Thiên Dưỡng linh thiêng, huyền bí... Có lần còn chỉ tay về phía mờ xa mà nói: Những ngọn núi cao kia trồi lên khỏi quầng mây như những bóng người đứng ngóng trông nhau. Ðá có ngôn ngữ riêng, chỉ ai thương đá lắm mới nghe thấy những lời thì thầm của đá. Ðá quần tụ thành gia đình, chòm xóm, nếu phải lạc nhau cả đời đá buồn bã lắm. Quả thực là những niềm trăn trở không nào có thể tả xiết được, nghĩ lại mới thấu hiểu người làng đá và đá núi hòa quyện vào nhau như hình với bóng theo suốt những dãi dầu mưa nắng.

Những thợ đá ninh bình chăm chỉ

Những nghệ nhân Công ty CP XNK đá mỹ nghệ ninh bình sinh ra từ đá, nghe đá khóc, đá cười, đá hát, hiểu được lòng dạ đá. Ðá bao bọc, gắn bó, rồi theo năm tháng cũng vì mưu sinh và lòng say mê nghề nghiệp mà con người thổi hồn vào đá. Đứng lặng thật lâu nhìn ngắm những người thợ. Ðằng sau những sản phẩm kia không biết có bao nhiêu mồ hôi, công sức đổ ra đã ngấm vào từng thớ đá. Ngay việc chọn đá ở những quả núi xa xôi đã hết sức công phu, rồi vận chuyển những khối đá lớn qua đầm lầy, qua những cánh đồng chiêm trũng... Nhưng thổi hồn vào đá mới là cả một quá trình vắt kiệt mình trong sáng tạo.

Anh Lê Ngọc Tùng, Giám đốc Công ty đá mỹ nghệ ninh bình người đã đặt những thanh đá của làng vào ba lô đi khắp mọi miền trên đất nước, là người quyết tâm theo nghiệp đá với những chuyện vui buồn, những thành quả của đá đem lại  cho biết: Đá là một hình khối, nhưng là một hình khối có hồn, mà người hồn của đá chính là những nghệ nhân, bởi tay nghề chạm trổ đá điêu luyện, bởi óc thẩm mỹ, trình độ điêu khắc của nghệ nhân. Tất cả tạo nên những đường nét, dù là từ chi tiết chạm "thông phong", chạm "lộng", chạm "lèo kép" cũng đều đòi hỏi phải là người có tay nghệ và sự kiên nhẫn tỷ mỉ. Chỉ sai lệch một chút là tạo ra diện mạo những sản phẩm vô hồn. Bởi thế, chạm chi tiết khó của đá thường phải là các nghệ nhân lão luyện nghề, mà số nghệ nhân này ở nước ta hiện nay rất hiếm.

Tiếp tục lại với làng nghề đi thăm đình làng Xuân Vũ và một số ngôi đền cổ làng Hệ. Các cột trụ đá chính của đình làng bằng đá xanh nguyên khối có đường kính hai người ôm mới hết, bề mặt chung quanh được chạm khắc hoa văn với hình rồng uốn lượn. Soi vào những hàng cột đá tĩnh lặng, uy nghiêm, ta như quên hết nỗi mệt mỏi đời thường rồi lòng trào dâng niềm thanh thản. Làng Hệ hiện còn một số ngôi đền cổ, được công nhận là di tích lịch sử văn hóa. Trong đó, đền Kê Thượng, đền Kê Hạ không có tường và mái che, dân gian gọi là "Ðền Trần". Những ngôi đền này kiến tạo bằng đá cổ trong không gian núi đá tự nhiên độc đáo, lạ thường, qua năm tháng rêu phong vẫn đẹp mộc mạc bền gan cùng trời đất. Theo kết quả giám định, được biết những phiến đá dựng đền có từ thời nhà Ðinh, nhà Lý. Gõ nhẹ tay vào chiếc khánh đá trước cửa ngôi đền, tiếng đá ngân lên trộn vào trời đất như được lọc qua thời gian và cát bụi mà nghe trong đến vô cùng. Phải chăng, tiếng đá là hiện thân của tiếng nghề chạm khắc?

Ở làng Hệ còn có một ngôi đình cổ năm gian với nhiều chi tiết bằng đá phiến như cột, xà, sập, tượng, bàn thờ, kệ được chạm hoa văn, rồng, phượng, long, mã, cá, mây với những đường nét cầu kỳ, sống động như chạm khắc trên gỗ ở nhiều công trình kiến trúc. Ngoài đình, chùa, hai làng có lưu giữ được  một số ngôi nhà của dân làng với nhiều bộ phận bằng đá tinh xảo. Các vật dụng sinh hoạt bằng đá ở làng Xuân Vũ và làng Hệ rất phong phú, đa dạng về chủng loại và kiểu dáng như: cối, máng, chậu cảnh, đèn, phù điêu, cột trụ, đài phun nước, tranh ảnh, bia, lư hương, bát hương, ấm chén, tượng đài, bàn, ghế, sập, kệ, bình, khánh, non bộ... Từ lâu đời, các sản phẩm đá đã gắn bó với con người, phục vụ con người rồi theo suốt những kiếp người xuyên dần theo dòng chảy lịch sử.

Ði vào địa phận làng Xuân Vũ và làng Hệ như đi trong lòng của đá. Những dấu vết tầng tầng chín rạn của những trái núi đậm, nhạt, xa, gần đã nói với ta về những cơn vật vã của đá mỗi lần sinh nở. Ðá vật lộn với biết bao kiến tạo địa tầng, đã nung đỏ mình trong bao nhiêu những chảo lửa khổng lồ để rồi qua năm tháng biếc xanh một màu cổ tích. Ðá bao dung, độ lượng như bàn tay tạo hóa xòe ra che chở con người rồi xẻ mình thành tấm, thành phiến, thành những vật dụng thủy chung chia vui, cộng khổ với từng thân phận con người. Mỗi sản phẩm đá như kết từ khí thiêng của những ngọn núi mà gốc rễ bám sâu vào lòng đất dọi lại rồi từng sản phẩm lại phát quang mê hoặc con người. Nhà thờ lớn Phát Diệm nổi tiếng bởi có Nhà thờ trái tim đức mẹ được làm hầu như hoàn toàn bằng đá. Tiếng chuông nhà thờ chiều chiều ngân lên được đá cộng hưởng như không cùng, trong suốt độ vang xa. Các nghệ nhân cao tuổi của Công ty Đá mỹ nghệ Ninh Bình, hiện đang lảm ở các xưởng sản xuất của công ty ở làng đá cho biết, vị tổ đầu tiên của nghề chế tác đá Ninh Vân là cụ Hoàng Sùng người gốc Thanh Hóa, là một người chế tác đá nổi tiếng ra Ninh Vân sinh sống, lập nghiệp và truyền nghề. Cụ  xem mạch vân mà đoán được tuổi đá, từng làm ra những cối xay lúa bằng đá mà thóc xay chẳng khác gì xay cối tre, cối đất. Sau khi cụ mất, tưởng nhớ công ơn cụ, những người địa phương đã thờ cụ ở ngôi "Ðền Trần" của hai làng Xuân Vũ và làng Hệ.

Cách đây hơn 100 năm, nghề chế tác đá ở Ninh Vân rất phát triển, sau đó chững lại và có chiều hướng đi xuống bởi tác động của hai cuộc chiến tranh. Cũng vì chữ hiếu, nghĩa với nghề mà các nghệ nhân Công ty đá mỹ nghệ Ninh Vân đã đi khắp nơi tham gia xây dựng, trùng tu các công trình kiến trúc, các di tích.

Đến nay Công ty CP XNK đá mỹ nghệ Ninh Vân đã có được chỗ đứng về đá cho mình trên thị trường toàn quốc và đang từng ngày đưa những thanh đá của Ninh Vân đi xa hơn nữa về số lượng và chất lượng, không chỉ trong nước mà cả những nước láng giếng.

Một vài năm lại đây không chỉ Công ty CP XNK đá mỹ nghệ Ninh Bình mà cả làng đá nhộn nhịp hẳn lên bởi những sản phẩm đá được nhiều địa phương trong cả nước tìm về đặt hàng tăng đáng kể. Số lao động cũng tăng dần và đời sống vùng đá này khởi sắc...

Bây giờ về khi về với làng đá. Theo dọc tuyến đường liên xã dài trên cây số, chúng ta sẽ bắt gặp vô số những sản phẩm đá thành phẩm và bán thành phẩm nằm ngổn ngang ở các xưởng sản xuất không chỉ đối với xưởng của Công ty mà ở tất cả các xưởng của làng nghề và có cả tiếng búa, tiếng đục bạt, đục nhọn, cưa, khoan... hòa vào nhau tạo nên những âm thanh đá thật trầm hùng ở miền quê thơ mộng. Nhìn ngắm những sản phẩm được chế tác từ đá sống động trong không gian bao.